Duimen afleren met 7 succesvolle tips en 12 out of the box adviezen van gespecialiseerde logopedisten

Duimen afleren is voor veel kinderen lastig. Daarom vergt het zowel voor het kind als voor de ouder/ verzorger de nodige aandacht en doorzettingsvermogen. Met behulp van deze 7 tips zijn al duizenden kinderen succesvol gestopt met duimen, vingerzuigen, spenen en nagelbijten. Met name de aanvullende professionele adviezen helpen mee om deze hardnekkige gewoonten op een zo prettig mogelijke manier af te leren. Straks vertel ik meer over de out of the box adviezen, eerst krijg je de praktische tips.

Duimen afleren met behulp van 7 succesvolle tips:

1.    Geef uitleg. 

Maak je kind bewust van de mogelijke gevolgen voor de kaak, de tanden, het gezicht, gepest worden, onverstaanbaar praten en infecties. Het helpt jouw kind te motiveren om te stoppen. Straks geef ik meer uitleg over de gevolgen.

2.    Zoek een zachte knuffel. 

Veel kinderen vinden troost bij hun duim. Ga samen met je kind op zoek naar een zachte knuffel of doekje wat je kind tegen zijn/haar gezicht kan houden als troost en als afleiding. Let erop dat je kind de knuffel of het doekje niet in zijn/haar mond stopt, want dan wordt de tong nog steeds naar beneden gedrukt. En juist dit naar beneden drukken van de tong veroorzaakt de vervormde kaak en het open mondgedrag. Ik geef hieronder uitleg over open mondgedrag.

3.    Leer eerst het duimen overdag af als je kind thuis is. 

Spreek bijvoorbeeld een teken, geluidje of een woord af dat je zegt als je ziet dat je kind aan het duimen is. Dat werkt beter dan wanneer je elke keer “haal die duim uit je mond” zegt.

4.    Leer vervolgens het duimen ’s nachts af. 

Wanneer het duimen overdag minimaal geworden is, kun je het duimen ’s nachts af gaan leren. Dit is lastiger, omdat het een reflex geworden is om in slaap te komen. Als je kind het moeilijk vindt om te slapen zonder duim, haal dan de duim uit zijn/haar mond tijdens het slapen. Merk je dat zijn/haar mond open blijft staan? Duw deze dan zachtjes dicht, zodat je kind door de neus gaat ademen.

5.    Beloon je kind bij elk stapje dat hij/zij vooruit gemaakt. 

Laat bijvoorbeeld een sticker uitzoeken als je kind tijdens een bepaald televisieprogramma niet geduimd heeft. Plak die sticker op een kalender, zodat je de voortgang inzichtelijk maakt. En laat je kind bijvoorbeeld een kleurpotlood uitkiezen als hij/zij 5 stickers heeft verdiend. Breng het stoppen met duimen belonend. Stel iets in het vooruitzicht. Bijvoorbeeld: als je kind 2 weken niet duimt, dan krijgt hij/zij een puzzeltje, een kleurboek, een doosje met LEGO of een ander (klein) cadeautje. Of laat als beloning een lekkere pannenkoek verzinnen die jij dan maakt. Of laat hem/haar het toetje uitkiezen. Het werkt doorgaans erg goed als je iets belooft, maar ga niet overdrijven.

6.    Gebruik een hulpmiddel. 

Door een pleister op de duim te plakken, een stoffen duimhoes aan te schaffen of vies smakende anti- nagelbijt te gebruiken, heb je kans dat je kind stopt met duimen. De praktijk leert echter dat veel kinderen deze hulpmiddelen er in no time afhebben. Ik geef jou straks een alternatief dat beter werkt.

7.    Benader je kind altijd positief. 

Stimuleer je kind door te laten blijken dat je trots op hem/haar bent. Corrigeer het niet elke keer als je kind duimt, maar geef je kind met name een dikke pluim (compliment) als hij/ zij een keer niet duimt. Bijvoorbeeld tijdens het TV kijken: “O, wat zie ik nou, je zit niet te duimen tijdens het televisie kijken. Dat vind ik zo knap van jou! Hoe doe je dat? Ben je op je duim gaan zitten?” Daarmee beloon je het goede gedrag.

12 Out of the box adviezen van gespecialiseerde logopedisten om het duimen af te leren 

In de logopedie praktijk zien wij de gevolgen van duimen, spenen, nagelbijten en vingerszuigen. De tong wordt daarbij naar beneden gedrukt en het kind ontwikkelt vaak open mondgedrag. Wat dat inhoudt en wat de gevolgen daarvan zijn, dat leg ik hieronder uit. Eerst geef ik je adviezen die je nergens anders tegen komt. Adviezen waarmee wij kinderen daadwerkelijk van het duimen et cetera af weten te helpen:

1: De ouders/verzorgers moeten er (samen) achter staan dat het duimgedrag afgeleerd wordt. En ze zetten zich in om het kind daar op een positieve manier consequent in te begeleiden. Word niet boos en straf je kind niet, want dan wordt de behoefte aan een veilig gevoel, de duim dus, alleen maar groter.

2: Plak sporttape op de duim, dat voelt niet prettig in de mond. Deze tape is onder andere verkrijgbaar bij de Action en is veel lastiger te verwijderen dan gewone pleisters. Het blijft goed zitten, ook als het nat wordt. Teken er een leuk gezichtje op. 

3: Maak samen met je kind een leuk poppetje van stof dat jullie over de duim schuiven. En maak er een praatpoppetje van tijdens het voorlezen. Doordat jullie het samen maken, heeft het doorgaans meer effect dan een gekochte duimhuls.

4: De duim uit de mond trekken werkt niet en doet pijn. Bytex werkt vaak ook niet, want dat is slechts even vies, dat spugen ze het uit en dan is het niet vies meer. Wat wel werkt is: sporttape erom, het gesprek aangaan, het positief aanpakken en een beloning in het vooruitzicht stellen. Dit is toch de meest effectieve werkwijze.

5: Ga samen televisie kijken en kijk eens of jullie mensen zien die hun mond open hebben staan. Bijvoorbeeld bij sportwedstrijden, of spelletjesprogramma’s. Of mensen die onverstaanbaar spreken. Ga samen maar eens turven. Wie heeft de meeste open monden gezien?

6: Vraag je kind om zelf een manier te verzinnen om te stoppen. Hierdoor laat je zien dat jij je kind serieus neemt. Het afleren van een duimgewoonte is vaak vrij lastig voor een kind. Neem daarom de tijd. Blijf geduldig en geef extra uitleg als dat nodig blijkt te zijn. 

7: Kleine stapjes vooruit met enthousiaste reactie van ouders/ omgeving werkt veel beter dan stress en straffen. 

8: Geef je kind het gevoel dat hij of zij al heel groot is. En grote mensen duimen niet. De meeste kinderen willen graag ‘groot zijn’, dus dit kan al motivatie genoeg zijn om te stoppen.

9: Vraag een autoriteit om hulp. Dit kan bijvoorbeeld de logopedist, juf of tandarts zijn, maar ook Sinterklaas. Deze personen maken indruk op je kind, waardoor het kind eerder zal stoppen met duimen. Of praat met een vriendje/vriendinnetje erover. Vraag wat zij van duimen vinden. 

10: Wees consequent: keur het duimen niet de ene keer af en vind het de andere keer goed dat je kind duimt. Ga er vol voor, dat is het meest duidelijk voor je kind en dat geeft het snelste en beste resultaat. 

11: Zoek een buddy voor je kind, bijvoorbeeld de opa of oma. Voor sommige kinderen werkt het beter als iemand anders hen helpt om van het duimen af te komen. Laat je kind bijvoorbeeld elke ochtend even bellen met de buddy als stimulans voor de dag. En elke avond om de dag te evalueren en als stimulans voor de nacht. Spreek met de buddy een beloning af die jouw kind kan verdienen als hij/ zij bijvoorbeeld 2 weken niet meer geduimd heeft. Dit kan een kleurboek of iets dergelijks zijn, een middagje spelen, of nachtje logeren bij de buddy. 

12: Voor kinderen die al wat ouder zijn, kan het enorm helpen als ze een videodagboek bijhouden. Je kind maakt dan elke dag voor het slapen gaan een filmpje waarin hij/zij vertelt over het stoppen met duimen. Wat goed ging, wat lastig was, hoe veel er geduimd is en wanneer, wat de reactie van de omgeving was en hoe hij/zij ervoor wil zorgen dat vannacht en morgen het stoppen met duimen nóg beter gaat. Je kind mag zelf bepalen of ze het videodagboek aan anderen wil laten zien, en aan wie, of dat hij/zij het voor zichzelf houdt. Stimuleer je kind om het videodagboek regelmatig terug te kijken. 

Waarom duimen kinderen zo graag?

Duimen geeft een veilig gevoel. Voor veel kinderen werkt het als troostmiddel. Het duimzuigen is vergelijkbaar met de zuigreflex waarmee je kind voedsel binnenkrijgt. Wanneer je kind over gaat op vast voedsel, blijft de zuigbehoefte vaak bestaan. Het helpt kinderen om snel en rustig in slaap te vallen. Dat zorgt ervoor dat het voor veel kinderen erg lastig is om te stoppen met duimen en spenen. Helemaal omdat ze zich er helemaal niet bewust van zijn dat ze aan het duimen zijn. Het is het beste om het duimen en spenen af te leren vóór je kind 1 jaar is. Dan is het namelijk nog geen gewoonte geworden en is er nog geen schade ontstaan. Wanneer je kind ouder is, is het lastiger om het duimen, spenen, vingerzuigen en nagelbijten af te leren. Lastiger, maar zeker niet onmogelijk. 

De nadelen van duimen

• De kaak wordt smaller, waardoor de kiezen niet goed op elkaar passen en er een zogenoemde ‘open beet’ ontstaat
• De tong wordt naar beneden gedrukt, waardoor het evenwicht van de mondspieren verstoord raakt
• Het veroorzaakt ‘open mond gedrag’, met alle gevolgen van dien (hierover geef ik straks uitleg)
• Je kind krijgt met de duim veel bacteriën binnen waardoor er snel verkoudheid, keel- en oorontsteking kunnen ontstaan. 
• Het ziet er raar uit als je kind na de 4e jaar nog duimt. Het kan pestgedrag uitlokken.
• Doordat je kind tijdens het duimzuigen een beetje wegdroomt, kan dat op school zorgen voor concentratieproblemen. 

Welke uitleg kan mijn kind helpen om te stoppen met duimen?

Je bent al groot.
“Baby’s duimen omdat zij het zuigen nodig hebben om te kunnen drinken. Als ze melk krijgen voelen zij zich goed en ontspannen. Dit gevoel willen veel kinderen vasthouden. Daarom blijven ze duimen. Ook lang nadat ze vast voedsel eten en uit een beker drinken. Als kinderen groot zijn, dan is het helemaal niet nodig om te blijven zuigen. Sterker nog: het is raar als je duimt als je groot bent. Wil jij raar zijn? Wil jij een baby blijven? Of wil jij groot zijn en alle dingen kunnen en doen die daarbij horen. Zoals: praten, vast voedsel eten, lopen, spelen, naar school gaan enzovoorts. Daar heb je geen duim voor nodig. Hoe zou je het vinden als papa, mama, opa en oma zouden duimen?”

Beestjes op je duim. 
Smeer maar eens modder aan een beker, of aan een ander gebruiksvoorwerp. En laat je kind die beker maar eens vastpakken, ook met de duim. Je kind zal die duim terecht nu niet in de mond willen stoppen. Dit is vuil dat je kan zien. Maar op alles zit vuil dat je niet kan zien. Vuil in de vorm van piepkleine beestjes die bacteriën heten: “Elke keer dat je iets vastpakt, komen die beestjes op je duim. Pas wanneer jij je handen goed wast met zeep, haal je die bacteriemonsters eraf. Ga er maar eens op letten hoe vaak je met je duim ergens tegenaan komt. Dus hoe vaak op een dag er beestjes op je duim komen. En elke keer dat jij je duim in je mond stopt, eet jij die beestjes op.”
Laat je kind zelf maar eens een bacteriemonster tekenen. Dat wakkert zijn/haar fantasie aan.

Scheve tanden. 
Laat je kind de duim in de mond steken. En laat je kind voelen dat hij/zij de voortanden naar voren duwt. Je kan dit ook laten zien door een rolletje klei in een mooie boog op tafel te leggen. Vervolgens duw je het middelste gedeelte wat naar voren. Je zal zien dat de cirkel smaller en spitser wordt. Vervolgens leg je uit dat de tanden hierdoor veel minder ruimte krijgen. En dat ze daardoor schots en scheef gaan staan.
Eventueel kun je afbeeldingen laten zien van gebitten met een open beet door duimen. Deze zijn via Google volop te vinden. De vorm van de kaak heeft invloed op de vorm van het gezicht van je kind. Er zijn ook diverse voor- en na foto’s te vinden wanneer je op de term ‘open beet door duimen’ zoekt.

Kauwsieraden een goed idee, of niet?

Kauwsieraden lijken op het eerste gezicht een goede vervanging voor de duim. Wij raden kauwsieraden echter af. Door het gebruik van een bijtketting etc. wordt de tong evengoed naar beneden in de mond gedrukt. Hierdoor blijven de verkeerde mondgewoonten aanwezig, met de hierboven besproken gevolgen (open mondgedrag, verstoorde kaakgroei en spraakproblemen). Onze ervaring is dat een goed gesprek voeren en belonen wanneer je kind stopt met duimen, met het nodige doorzettingsvermogen, prima werkt. 

De 4 nadelen van open mondgedrag

Bij open mondgedrag heeft het kind de mond overdag en/of ’s nachts vaak open staan. Hierdoor wordt er door de mond geademd. Dit is om meerdere redenen nadelig voor je kind:

• Bij een neusademhaling wordt de lucht gefilterd. Veel bacteriën en virussen worden tegengehouden. Bij mondademhaling is deze natuurlijke barrière afwezig. De lucht komt ongefilterd in de longen terecht. Het kind zal daardoor vaker last van terugkerende keelontstekingen, oorontstekingen, verkoudheid en ontstoken amandelen krijgen.
• Het tweede nadeel is het feit dat er bij een mondademhaling sneller adem gehaald wordt dan bij een neusademhaling. Hierdoor gaat het kind in feite hyperventileren en zal het weinig energie hebben. 
• Het derde nadeel is dat open mondgedrag invloed kan hebben op de spraak. Door een verkeerde ademhaling en een verkeerde balans van de mondspieren, zien we vaak dat het kind onduidelijk gaat praten. Er zit onvoldoende kracht achter het stemgeluid. Daarbij worden de lippen en tong te weinig bewogen om de letters duidelijk uit te spreken. 
• Het vierde nadeel is het effect op de vorming van de bovenkaak. Het door de mond ademen, in combinatie met een afwijkend slikpatroon kan ervoor zorgen dat de bovenkaak smal wordt en naar voren gaat steken. De tong duwt dan namelijk de boventanden naar voren. En de lippen, die bij mondademen niet gesloten zijn, geven geen tegendruk. Dat zorgt ervoor dat de bovenkaak nog verder naar voren komt. Hierdoor hebben de tanden en kiezen onvoldoende ruimte om recht in de kaak te groeien. Het verkeerde gebruik van de spieren geeft dus een verkeerde vorm van de kaak en het gebit. Om de vorm van de kaak te veranderen, moet je daarom allereerst de functie van de betrokken spieren aanpakken. De beste manier om dat te doen, is met behulp van OMFT. Dit is een specialisatie van logopedisten. Hieronder leg ik uit wat OMFT inhoudt.

Wat is oro myofunctionele therapie, OMFT?

OMFT (oro myofunctionele therapie) is een logopedie specialisatie waarbij het evenwicht van de mondspieren wordt hersteld. Onder andere door duimen, vingerzuigen, nagelbijten en lang spenen, is het spierevenwicht en het gebruik van de tong vaak verstoord. Er is dan sprake van afwijkend mondgedrag. Denk daarbij aan slissen, verkeerd slikken en het open houden van de mond. 

“Nou en” denk je wellicht. Ik leg je daarom uit hoe het zit: dit afwijkend mondgedrag heeft effect op de vorming van de kaak. De tong en de lippen zijn namelijk heel belangrijk voor de vorming van een normale kaakboog. Bij een normaal gevormde kaakboog hebben de tanden en kiezen voldoende ruimte om recht in de kaak te groeien. Wanneer er onvoldoende druk is van de lippen, doordat de mond open gehouden wordt en/of de tong tegen de voortanden geduwd wordt, dan wordt de kaak naar voren geduwd. Er ontstaat een smalle, spitsvormige kaak. 

Bij een normale kaakstand schuiven de voortanden een stukje over elkaar heen als de kiezen op elkaar staan. Bij een smalle kaak blijven de voortanden boven elkaar staan als je kind zijn/haar kiezen op elkaar zet. Dit wordt een ‘open beet’ genoemd. Door bijtijds het spierevenwicht in de mond te herstellen, herstelt de kaakstand geheel of deels. 

De eerste stap in de OMFT behandeling is het stoppen met duimen, spenen, nagelbijten en vingerzuigen. 

OMFT om een beugel te voorkomen of het beugeltraject te verkorten

Door het evenwicht van de mondspieren op jonge leeftijd te verbeteren, verbetert de vorm van de kaak. In een normaal gevormde kaak, hebben de tanden en kiezen doorgaans voldoende ruimte om recht te groeien. De kans op een scheefstaand gebit wordt hierdoor verkleind. Bij een groot deel van de kinderen die bijtijds met OMFT beginnen en hier serieus mee aan de slag gaan, groeit of herstelt het gebit zodanig, dat een beugel niet nodig is. En wanneer een beugel wel nodig is, dan duurt het gehele beugeltraject korter dan wanneer het spierevenwicht in de mond niet hersteld is. Daarbij vergroot OMFT de kans dat het behaalde resultaat van het beugeltraject blijvend is. Daarom is de meest toegepaste volgorde: OMFT-orthodontie-OMFT.

Op welke leeftijd is OMFT het meest effectief?

Behandeling van kinderen tussen de zes en acht jaar is het meest effectief. Hoe langer gewacht wordt met behandelen, hoe langer de afwijkende mondgewoonten aanwezig zijn. En hoe lastiger deze foute gewoonten af te leren zijn. Kinderen in de leeftijd van zes tot acht jaar pakken de therapie over het algemeen goed op, met een grote kans op blijvend succes. De motivatie en de inzet van zowel patiënt als ouder(s) zijn van het allergrootste belang om een goed resultaat te bereiken.

Wat leer je bij OMFT?

Tijdens de OMFT behandelingen wordt gewerkt aan:

• Het afleren van het afwijkend mondgedrag zoals: duimzuigen, vingerzuigen, speenzuigen, liplikken, nagelbijten, slissen en open mondgedrag.
• Het corrigeren van de tongpositie in rust.
• Het aanleren van een normale slikgedrag.
• Het verbeteren van de uitspraak van de t, d, l, n, r, s en de z.

Door middel van oefeningen en indien nodig ondersteund met speciale bitjes, worden de verkeerde mondgewoonten afgeleerd en het spierevenwicht hersteld. 

Per direct stoppen met duimzuigen, vingerzuigen en fopspeen

Wij zien steeds vaker dat kinderen tot op een veel te hoge leeftijd nog op hun duim zuigen of op een zuigflesje sabbelen. Dat wil niet zeggen dat duimzuigen en het gebruik van een fopspeen slecht is. Wij merken alleen dat er veel te lang mee doorgegaan wordt. Dat kinderen na hun 3e leeftijd nog duimen, spenen of een drinkflesje (met zoete drankjes) gebruiken. En dan kan er een verstoord evenwicht van de mondspieren ontstaan, waardoor de kaak vervormd wordt. 

Deze gewoonten moeten direct gestopt worden als het kind begint met OMFT. Ik zal uitleggen waarom. Bij duimzuigen enzovoorts, ligt de tong laag in de mond. Per dag wordt er tussen de 1500 en 2000 keer geslikt. Wanneer het kind op de duim zuigt, wordt er verkeerd geslikt. Het kind kan dus hard oefenen, maar zolang er geduimd wordt, werkt dit de oefeningen tegen. Vanaf dag één dient er daarom gestopt te worden met duimen, speengebruik of vingerzuigen, zowel overdag als ’s nachts. De OMFT logopedist kan helpen als het stoppen niet lukt. Is het kind zelfs dan niet in staat om te stoppen met duimen etc., dan moet hij/zij terugkomen om de OMFT op een later tijdstip te starten. Het effect van het stoppen met duimen is al binnen een maand zichtbaar. 

OMFT bij Praatjuf

Alle Praatjuf en Praatcoach logopedisten zijn OMFT geschoold. Hierdoor hebben wij regionaal een optimale dekkingsgraad met deze waardevolle specialisatie. 

Voordat gestart wordt met behandelen, meet de OMFT logopedist de kracht van de mondspieren. Hiermee wordt het uitgangspunt bepaald. Aan de hand hiervan weet de logopedist precies welke spieren versterkt moeten worden en wat de beste aanpak daarvoor is. Het meten zorgt ervoor dat het kind precies die oefeningen en hulpmiddelen krijgt die nodig zijn om de mondgewoonten te verbeteren. Daarnaast helpt tussentijds meten om het kind te motiveren. Wanneer er onvoldoende geoefend wordt, dan is dat duidelijk zichtbaar in de meetresultaten. 

Veel oefenen thuis betekent veel vooruitgang. Des te eerder is het kind klaar met OMFT. 

Neem voor meer informatie over duimzuigen afleren en OMFT, en het aanmelden van je kind contact met ons op.

Praatjuf Tip: Duimen in de media

Op woensdag 6 maart, ter ere van de Dag van de Logopedie, publiceerde Trouw een fascinerend artikel waarin Maaike Hendriks, de grondlegger van het Huis van Logopedie, haar inzichten deelde over duimzuigen. Het artikel, getiteld "Hoe krijgen we onze zoon van tien van het duimen af?", biedt waardevolle inzichten en praktische tips voor ouders. Hendriks benadrukt het belang van effectieve strategieën om dit gedrag bij kinderen aan te pakken. Voor het volledige artikel, inclusief nuttige tips, kan je de PDF vinden via deze link.